Czy miałaś kiedyś poczucie, że Twoje myśli, zachowania czy decyzje życiowe nie są do końca Twoje? Że powtarzasz pewne wzorce, które nie przynoszą Ci satysfakcji, a mimo to trzymasz się ich kurczowo, jakby były częścią Twojej tożsamości? To często wynik dziedziczonych przekonań i schematów myślenia, które nosimy nieświadomie. Zamiast się zniechęcać, zapytaj: co by było, gdybyś mogła świadomie zmienić schematy, które nie służą Twojemu rozwojowi? Tak, zmiana myślenia i transformacja przekonań są możliwe – nasz umysł jest plastyczny i gotowy na rozwój osobisty. Jednak, aby te wzorce przekształcić, musimy najpierw zrozumieć, jak one działają.

Czym są dziedziczone schematy i jak wpływają na nasze życie?

Dziedziczone schematy to wzorce myślenia, emocji i zachowań, które przekazujemy z pokolenia na pokolenie. Ich wpływ nie jest nowym odkryciem. Psychologia transgeneracyjna i badania nad międzypokoleniowym przekazem emocji potwierdzają ich głębokie zakorzenienie w naszej historii. Już starożytne kultury, takie jak Grecy i Egipcjanie, rozumiały, że cechy osobowościowe i sposób postrzegania świata często powtarzają się w rodzinach, choć nie używały takiego języka jak współczesna psychologia. Wierzono, że talenty i skłonności, przechodzą z pokolenia na pokolenie, ale dopiero nauka zaczęła badać to zjawisko w kontekście psychologicznym.

Pionierem w zrozumieniu międzypokoleniowego przekazu emocji był Sigmund Freud, który badał wpływ dzieciństwa na dorosłe życie, wskazując, jak rodzinne wzorce mogą tworzyć nieświadome schematy. Z kolei Murray Bowen, w swojej teorii systemów rodzinnych, wskazywał, że nieprzepracowane emocje i traumy mogą być przekazywane przez pokolenia, tworząc wzorce, które determinują nasze zachowania i sposób postrzegania świata. Badania przeprowadzone przez Rachel Yehuda na ocalałych z Holokaustu oraz ich dzieciach pokazały, że trauma doświadczeń wojennych może wpływać na geny, co przekłada się na zwiększoną podatność na stres i problemy emocjonalne w kolejnych pokoleniach.

Często nie zdajemy sobie sprawy, że to, co wydaje się być naszym głosem wewnętrznym, jest echem przekonań naszych rodziców lub dziadków. Te dziedziczone schematy i ograniczające przekonania to emocjonalna spuścizna, którą nosimy, choć nie zawsze nam służy. Przykład? Wyobraź sobie, że dorastasz w rodzinie, gdzie sukces był mierzony wyłącznie materialnymi osiągnięciami. Czy czujesz, że Twój własny rozwój jako kobiety, partnerki, matki czy pracowniczki jest nierozerwalnie związany z osiągnięciami, które dają poczucie spełnienia tylko na chwilę? Może warto zapytać: czy to naprawdę moja definicja sukcesu?

Skąd właściwie biorą się dziedziczone schematy i przekonania międzypokoleniowe?

Środowisko, w którym dorastałaś, rodzinne wzorce i kultura odgrywają kluczową rolę w powstawaniu schematów myślowych. Rodzina, społeczeństwo, a nawet media mogą wzmacniać pewne przekonania. To, co widziałaś w domu – sposób, w jaki Twoi rodzice rozwiązywali problemy, radzili sobie z trudnościami i okazywali sobie uczucia – kształtowało Twoje postrzeganie świata. Czy to oznacza, że musisz te wzorce powielać? Absolutnie nie. Świadomość emocjonalna i zrozumienie, skąd się biorą nasze reakcje, to pierwszy krok do przekształcania przekonań i przełamywania toksycznych schematów.

Badania psychologiczne pokazują, że schematy z dzieciństwa można zmienić poprzez świadomość, refleksję i terapię. Przykładowo, terapia schematów stworzona przez Jeffrey’ego Younga pokazuje, jak głęboko zakorzenione wzorce powstałe w dzieciństwie mogą wpływać na dorosłe życie, ale także, jak można je zmienić poprzez pracę nad przekonaniami i zachowaniami. Anne Schützenberger, francuska psycholog i terapeutka, w swoich badaniach nad traumą międzypokoleniową, również wskazuje, że nieprzepracowane emocje mogą rzutować na życie kolejnych pokoleń. Jej badania pokazują, że praca nad świadomością tych schematów oraz terapia mogą przerwać ten cykl.

Czy schematy mogą przestać nami rządzić?

Wyobraź sobie taką sytuację: Ania, kobieta po trzydziestce, zawsze słyszała w swojej rodzinie, że „nie można mieć wszystkiego”. Jej mama, babcia i ciotki żyły w przekonaniu, że albo kariera, albo rodzina – ale nigdy jedno i drugie. Ania, choć zawsze marzyła o zawodowej niezależności, czuła, że coś ją powstrzymuje, jakby praca i rodzina miały kosztować ją ogromny wysiłek. Ten schemat tkwił w niej jako głęboko zakorzenione przekonanie – trzeba ciężko pracować, aby przeżyć. Pewnego dnia zaczęła zadawać sobie pytania: „Dlaczego nie mogę mieć jednego i drugiego? Dlaczego nie mogę stworzyć swojego życia według własnych zasad?”. To był moment, w którym Ania zdecydowała, że chce przestać sabotować swoje życie i świadomie przełamać dziedziczone schematy. Dzięki pracy nad sobą otworzyła się na nowe możliwości. Zmieniła otoczenie – opuściła toksyczną pracę i znalazła taką, która wspiera jej marzenia. Zrobiła karierę, nie rezygnując z bliskich relacji.

Ta historia pokazuje, jak potężną moc ma nasze otoczenie. To dowód na to, że zmiana otoczenia może odblokować nasz potencjał i wspierać rozwój osobisty. Czy pamiętasz, jak w dzieciństwie nasza rzeczywistość była definiowana przez to, co słyszałyśmy od dorosłych? „Musisz być najlepsza”, „Nie popełniaj błędów”, „Nie płacz” – te komunikaty mogły głęboko zakorzenić się w naszej psychice. Teraz, będąc dorosłą, zyskujesz świadomość, a co ważniejsze – masz wybór. Choć otoczenie kształtuje nasze przekonania, nie musi nas ograniczać. To Ty decydujesz, kogo wpuszczasz do swojego życia, jakich relacji pragniesz i jakimi wartościami się kierujesz. Dzięki temu budujesz nowe fundamenty.

Wyobraź sobie sytuację, w której otaczasz się ludźmi, którzy wierzą w Twój potencjał i Twoje możliwości. Takie otoczenie zaczyna wspierać Twój rozwój, a Ty dostrzegasz nowe perspektywy. Przestrzeń wokół Ciebie staje się miejscem możliwości, a nie ograniczeń.

Czyż to nie daje nadziei?

Możliwości są nieograniczone – zmień ograniczające przekonania

Nawet jeśli historia rodzinna wpływa na Twoje decyzje, możesz przełamać wzorce i wybrać nową drogę – świadomość daje możliwość transformacji i uzdrowienia schematów. To właśnie ich ciężar może stać się punktem wyjścia do transformacji. Gdy zaczynasz dostrzegać, jak Twoje myślenie, przekonania i schematy były kształtowane przez przeszłość, zyskujesz władzę nad przyszłością. Przekształcenie tych wzorców to proces, który otwiera przed Tobą nieograniczone możliwości. Nie jesteś więźniem swojego dziedzictwa. Masz siłę, by je zmienić i tworzyć nowe, lepsze życie – zgodne z Twoimi marzeniami, wartościami i zgodnie z Tobą.

Transformacja emocji, rozwój osobisty i zmiana wzorców to proces, który zaczyna się od decyzji: „Już nie chcę powtarzać tych samych błędów.” Nie dzieje się z dnia na dzień, ale zaczyna się od jednego kroku – świadomości. Gdy zaczynasz dostrzegać, które przekonania są Twoje, a które odziedziczyłaś, możesz je przeformułowywać. Owszem, niektóre z tych schematów mogą być głęboko zakorzenione, ale pamiętaj, że wsparcie jest wszędzie – w Tobie samej, w otoczeniu, które wybierasz, i w każdym dniu, który przynosi nowe możliwości. Każda zmiana zaczyna się od wewnętrznej decyzji. Kiedy świadomie postanawiasz zmieniać swoje myślenie, zaczynasz kreować rzeczywistość, która odzwierciedla Twoje prawdziwe „ja”.

Jaki pierwszy krok możesz zrobić już dziś, aby zerwać z przeszłością i przestać żyć według cudzych przekonań?

Bibliografia:

1. Bowen, M. (1978). Family Therapy in Clinical Practice. Jason Aronson.
2. Freud, S. (1961). The Ego and the Id. W. W. Norton & Company.
3. Schützenberger, A. A. (1998). The Ancestor Syndrome: Transgenerational Psychotherapy and the Hidden Links in the Family Tree. Routledge.
4. Yehuda, R., & Bierer, L. M. (2009). The Relevance of Epigenetics to PTSD: Implications for the DSM-V. Journal of Traumatic Stress, 22(5), 427–434.
5. Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.